رسیدگی به پرونده‌های کیفری فرآیندی پیچیده و چندمرحله‌ای است که در سیستم قضایی کشورهای مختلف با تفاوت‌هایی انجام می‌شود. در اینجا به طور کلی مراحل اصلی رسیدگی به یک پرونده کیفری شرح داده می‌شود:
شکایت و گزارش جرم
شکایت شاکی:
در پرونده کیفری فردی که ادعا می‌کند جرمی علیه او اتفاق افتاده، شکایت خود را به مراجع قضایی مانند پلیس یا دادسرا ارائه می‌دهد.
گزارش پلیس:
در برخی موارد، پلیس ممکن است خودش جرمی را مشاهده یا گزارش کند و بدون نیاز به شکایت شاکی، پرونده را آغاز کند.
تحقیقات مقدماتی:
جمع‌آوری شواهد و مدارک: پلیس یا بازپرس شروع به جمع‌آوری شواهد، مدارک، استماع شهود و بررسی صحنه جرم می‌کند.
بازجویی از متهم: اگر متهم شناسایی شود، از او بازجویی به عمل می‌آید.
صدور قرار تأمین کیفری: در این مرحله، ممکن است قرارهایی مانند بازداشت موقت، وثیقه یا کفالت برای متهم صادر شود.
ارسال پرونده به دادسرا:
پس از تکمیل تحقیقات، پرونده به دادسرا ارسال می‌شود تا دادستان آن را بررسی کند.
دادستان تصمیم می‌گیرد که آیا پرونده به دادگاه ارسال شود یا نه. اگر دلایل کافی برای تعقیب متهم وجود داشته باشد، کیفرخواست صادر می‌شود.
رسیدگی در دادگاه
تشکیل جلسات دادگاه:
در پرونده کیفری متهم و وکیل او (در صورت داشتن وکیل) در جلسات دادگاه حاضر می‌شوند. شاکی نیز می‌تواند در جلسات شرکت کند.
ارائه ادله و مدارک: هر دو طرف (شاکی و متهم) شواهد و مدارک خود را ارائه می‌دهند و از شهود خود سوال می‌کنند.
دفاعیات متهم: متهم یا وکیل او می‌توانند از خود دفاع کنند و ادله خود را ارائه دهند.
صدور حکم:
پس از بررسی تمام شواهد و دفاعیات، قاضی تصمیم نهایی را می‌گیرد و حکم صادر می‌کند.
اگر متهم مجرم شناخته شود، مجازات تعیین می‌شود. مجازات می‌تواند شامل حبس، جریمه نقدی، خدمات اجتماعی یا سایر مجازات‌ها باشد.
اعتراض به حکم:
هر یک از طرفین (شاکی یا متهم) می‌توانند به حکم صادر شده اعتراض کنند و درخواست تجدید نظر دهند.
پرونده به دادگاه تجدید نظر ارسال می‌شود و در صورت لزوم، فرآیند رسیدگی مجدد انجام می‌شود.
اجرای حکم:
پس از قطعی شدن حکم، مجازات تعیین شده اجرا می‌شود. این ممکن است شامل زندان، پرداخت جریمه یا سایر اقدامات باشد.
پایان پرونده
پس از اجرای حکم، پرونده بسته می‌شود، مگر اینکه موارد جدیدی مطرح شود یا درخواست عفو یا تخفیف مجازات ارائه شود.
این فرآیند ممکن است در سیستم‌های قضایی مختلف تفاوت‌هایی داشته باشد، اما به طور کلی این مراحل در اکثر کشورها مشترک است
چه زمانی نمیتوان به پرورده های کیفری رسیدگی کرد
در برخی موارد، به دلایل قانونی یا عملی، ممکن است نتوان به پرونده‌های کیفری رسیدگی کرد. این موارد معمولاً تحت شرایط خاصی تعریف می‌شوند و بسته به سیستم قضایی هر کشور ممکن است متفاوت باشد. در ادامه به برخی از این شرایط اشاره می‌شود:
گذشت شاکی خصوصی
در جرایمی که جنبه خصوصی دارند (مانند برخی از جرایم علیه اشخاص یا اموال)، اگر شاکی خصوصی از شکایت خود صرف‌نظر کند، رسیدگی به پرونده متوقف می‌شود. به عنوان مثال، در دعوای افترا یا ضرب و جرح ساده، گذشت شاکی می‌تواند منجر به توقف پرونده شود.
مرور زمان
برای جرایم سبک، مرور زمان کوتاه‌تر است.
برای جرایم سنگین (مانند قتل)، ممکن است مرور زمان وجود نداشته باشد یا بسیار طولانی باشد.
مرگ متهم
اگر متهم فوت کند، در بسیاری از سیستم‌های قضایی، پرونده کیفری به دلیل عدم امکان مجازات فرد متوفی بسته می‌شود. البته در برخی موارد، اگر جرم دارای جنبه عمومی باشد (مانند جرایم علیه امنیت ملی)، ممکن است رسیدگی به پرونده ادامه یابد.
عفو عمومی یا خصوصی
در برخی موارد، مقامات صلاحیت‌دار (مانند رئیس‌جمهور یا مجلس) ممکن است عفو عمومی یا عفو خصوصی صادر کنند. در این صورت، رسیدگی به پرونده‌های کیفری متوقف می‌شود یا مجازات‌ها تخفیف می‌یابد.
عدم وجود دلایل کافی
اگر در مرحله تحقیقات مقدماتی، دلایل و شواهد کافی برای اثبات جرم وجود نداشته باشد، دادستان یا مقام قضایی ممکن است پرونده را ببندد و از تعقیب متهم خودداری کند.
عدم امکان شناسایی متهم
اگر متهم شناسایی نشود یا محل او مشخص نباشد، رسیدگی به پرونده ممکن است تا زمان دستگیری یا شناسایی متهم متوقف شود.
جرایم سیاسی یا امنیتی
در برخی کشورها، جرایم سیاسی یا امنیتی ممکن است تحت شرایط خاصی قابل رسیدگی نباشند، به ویژه اگر مقامات دولتی یا نظامی از مصونیت برخوردار باشند
توقف رسیدگی به دلیل اوضاع و احوال خاص
در شرایط خاص مانند جنگ، بلایای طبیعی یا وضعیت‌های اضطراری، ممکن است رسیدگی به پرونده‌های کیفری به تعویق بیفتد یا متوقف شود.
در سیستم قضایی ایران نیز بسیاری از این شرایط (مانند مرور زمان، گذشت شاکی و عفو) وجود دارد و بر اساس قانون مجازات اسلامی و آیین‌نامه‌های مربوطه اعمال می‌شود. برای کسب آگاهی بیشتر در این زمینه و دریافت مشاوره رایگان میتوانید با مشاوران حقوقی حق روا ارتباط برقرار کنید.
