ضمانت

عقد ضمانت

ضمان به معنای به عهده گرفتن و متعهد شدن است و از اصطلاحاتی محسوب می‌شود که در فقه و حقوق مدنی ایران ذکر شده است. عقد ضمان ریشه در آموزه‌های شریعت اسلام و کتاب‌های فقهی دارد. عقد ضمانت به معنای توافق میان دو یا چند شخص بوده و اثر آن نیز انتقال مالکیت از شخصی به شخص دیگر یا تعهد به انجام کاری است. عقد ضمانت با توافق ضامن و مضمون له به وجود می‌آید و اثر آن نیز متعهد شدن ضامن در مقابل مضمون له و از بین رفتن مسئولیت بدهکار است.

تعریف ضمان:

ضمان عقدي، عبارت است از انتقال ذمه مضمون‌عنه (مديون) به ذمه ضامن و از آن جهت ضمان عقدي گويند كه انعقاد آن نياز به ایجاب و قبول دارد؛ ايجاب از سوي ضامن و قبول از جانب مضمون‌له. مضمون‌عنه نسبت به اين عقد بيگانه است و حتي رضاي او شرط نيست. (مواد ۶۸۴ و ۶۸۵ قانون مدنی.)
در ضمان عقدي تعهد به پرداخت مال، اختياري است و متعهد به اختيار خود عهده‌دار پرداخت مي‌شود. اين تعهد اثر مستقيم عقد است كه يا به موجب عقد ضمان است (ماده ۶۸۴ قانون مدنی) و يا به موجب عقد حواله (ماده ۷۲۴ همان قانون.) در عقد ضمان ذمه ضامن نسبت به مضمون‌عنه (مديون) به طور معمول بري است و به او مدیون نيست؛ اما در عقد حواله ذمه محال‌علیه نسبت به محیل مشغول است. اگر محال‌عليه به محيل مديون نباشد، پس از قبولي در حکم ضامن است. (ماده ۷۲۷ قانون مدنی.(

عقد ضمانت از عقود عهدی است که موضوع اصلی آن را تعهد ضامن به تسویه بدهی که بر عهده او قرار گرفته است، تعریف می‌کنند.

ارکان قانونی سازنده عقد ضمانت

ارکان قانونی سازنده عقد ضمانت عبارت است از:

1. ضامن: ضامن شخصی است که در اثر امضای عقد ضمانت، متعهد به تسویه طلبی می‌شود که دیگری به عهده داشته است. در مواقعی این عقد را قرارداد ضامننیز می‌نامند.
2. مضمون له: طلبکار مدیون اصلی است و در اثر این توافق، قبول می‌کند که طلب او از مدیون اصلی به ضامن منتقل بشود.
3. مضمون عنه: مدیون اصلی است و در اثر عقد ضمان مسئولیت تسویه بدهی که به عهده او است به ضامن منتقل می‌شود.
4. مورد ضمان: مالی است که مدیون اصلی باید به مضمون له بپردازد و در اثر عقد ضمانت مسئولیت تسویه آن به عهده ضامن قرار می‌گیرد.

انواع عقد ضمان

عقد ضمان براساس انتقال یا عدم انتقال کامل مسئولیت از بدهکار به ضامن، به یکی از انواع زیر تشکیل می‌شود:

1. نقل ذمه به ذمه: در این نوع از توافق، تمامی مسئولیت تسویه بدهی از بدهکار به ضامن منتقل می‌شود. به گونه‌ای که بدهکار دیگر هیچ گونه مسئولیتی به عهده ندارد. در صورتی که عقد ضمان به صورت مطلق و بدون هیچ قید و شرطی تنظیم شده باشد، از نوع نقل ذمه به ذمه است.
2. ذم ضمه به ضمه: ذم به معنای اضافه شدن است. در این نوع از عقد ضمان، مسئولیت تسویه بدهی که به عهده بدهکار است به طور کامل به ضامن منتقل نمی‌شود زیرا در ضمن این نوع از توافق شرط می‌شود که ضامن و مدیون اصلی هر دو به صورت مشترک در برابر طلبکار مسئول هستند و او می‌تواند برای دریافت طلب خود، به هر کدام از آن‌ها مراجعه کند یا اینکه ضامن در ضمن عقد شرط می‌کند که تنها در صورتی بدهی مدیون را تسویه می‌کند که او قادر به تسویه آن نباشد. در این حالت، طلبکار برای دریافت بدهی باید ابتدا به مدیون مراجعه کند و در صورتی که او بدهی خود را تسویه نکرد، می‌تواند به ضامن مراجعه کند.

اشخاص حاضر در عقد ضمانت چه شرایطی دارند؟

این توافق با رضایت طلبکار و ضامن ایجاد می‌شود. بنابراین لازم است که آن‌ها:

عاقل، بالغ و رشید باشند: کودکان زیر 18 سال و همچنین افراد سفیهی که قادر به تشخیص سود و زیان معاملات نیستند و افرادی که قوای فکری آنان از بین رفته است، نمی‌توانند به عنوان ضامن یا طلبکار، نمونه عقد ضمانت را تنظیم و امضا کنند زیرا این اشخاص از اهلیت قانونی لازم برخوردار نیستند و به همین دلیل توافقی که به وسیله آن‌ها امضا شده است مورد حمایت قانون گذار قرار نمی‌گیرد.

ضامن و طلبکار باید با اختیار کامل عقد را تنظیم کنند و به وسیله اجبار و تهدید، مجبور به امضای آن نشده باشند. برای مثال زمانی که بدهکار، ضامن را تهدید کرده باشد که اگر از او ضمانت نکند به فرزندان او آسیب می‌زند. در این شرایط عقد صحیح نیست.

ضامن و طلبکار باید قصد امضای توافق و قصد انجام دادن موضوع آن را داشته باشند. فقدان قصد و اراده در طرفین این توافق به دلیل بیهوشی ، مستی، خواب یا هر دلیل دیگری باعث باطل شدن عقد ضمان می‌شود.

رضایت و قصد مدیون اصلی از شرایط انجام عقد نیست.

چند نفر می‌توانند به عنوان ضامن، این عقد را امضا کنند و مسئولیت تسویه بدهی مدیون را به عهده بگیرند.

شرایط تسویه ضامن از مضمون عنه:

ضامن هنگامی می‌تواند بدهی را از بدهکار مطالبه کند که:

بدهی او را تسویه کرده باشد.

قبل از تسویه بدهی از بدهکار اجازه گرفته باشد.

ضامن فقط میتواند آن میزان وجه مالی را که به بدهکار می‌پردازد، از او مطالبه کند.در صورتی که ضامن بیشتر از میزان بدهی به طلبکار بپردازد، تنها در صورتی می‌تواند وجه اضافه را از او مطالبه کند که قبل از تسویه بدهی به طلبکار از مدیون اجازه گرفته باشد.