سفته چیست؟شرایط صدور و وصول :سفته یکی از ابزارهای حیاتی در معاملات بازرگانی است و تمام ویژگی‌های مهم یک سند تجاری را دارا می‌باشد. زمانی که انتقال پول از یک مکان به مکان دیگر با چالش‌های خاصی همراه بود، سفته به عنوان یک راهکار ارزشمند برای افراد در این صنعت به وجود آمد. از آن جا که استفاده از سفته قانون منحصر به فرد خودش را دارد .
تعریف و ماهیت
سفته (به فتح سین) یافته طلب (سند طلب) از نظر لغوی چیزی است که کسی بر حسب آن از دیگری به رسم عاریت یا قرض بگیرد و در شهری دیگر یا مدتی بعد، آن را مسترد دارد.
قانون تجارت ایران، سفته را به طریق زیر تعریف نموده است:
«سفته طلب (سفته) سندی است که به موجب آن امضاء کننده تعهد می‌کند مبلغی در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معینی و یا به حواله کرد آن شخص کارسازی نماید». (مفاد ماده ۳۰۷)
بنابراین سفته سندی است که به موجب آن، شخص تعهد می‌کند مبلغ معینی را در تاریخ معین در وجه شخص دیگر یا به حواله کرد او پرداخت نماید. فرقی که سفته با برات دارد این است صادر کننده سفته به شخص دیگری دستور پرداخت را نمی‌دهد، بلکه خودش تعهد می‌کند که مبلغ سفته را پرداخت کند بنابراین برخلاف برات که سه نفر در آن دخالت دارند (برات‌کش، دارنده برات و برات‌گیر)، در سفته فقط دو نفر دخالت دارند متعهد سفته که در واقع هم صادر کننده و هم قبول کننده سفته است و دارنده سفته. البته تعداد افراد ذکر شده تنها تعداد لازم برای تشکیل برات یا سفته است و الّا ممکن است افراد بیشتری به عنوان ضامن یا ظهرنویسی جزء مسئولین این اسناد قرار بگیرندیک نوع سند مالی است که نشان دهنده تعهد پرداخت مبلغ مشخصی به صاحب سفته در یک تاریخ معین یا درخواست او می‌باشد.
در این که ماهیت حقوقی سفته چیست و صدور سفته مربوط به آن آیا ذاتاً عملی تجاری است یا خیر؛ مورد بحث و گفتگو و محل اختلاف نظر حقوقدانان می‌باشد؛ زیرا بند ۸ مادهٔ ۲ قانون تجارت به طور کلی معاملات برواتی را اعم از اینکه بین تاجر یا غیر تاجر باشد، تجاری می‌داند و ماده ۳۰۹ قانون تجارت تمامی مقررات راجع به بروات تجارتی را در مورد فته طلب (سفته) نیز لازم الرعایه دانسته است؛ در هر حال نظر اکثریت حقوقدانان و نیز دادگاه‌ها بر این است که صدور سفته و معاملات راجع به آن ذاتاً تجاری نیستند پس اگر بین افراد غیر تاجر انجام گرفته باشد، تجاری نخواهد بود.
شرایط صدور سفته
شرایط شکلی و ماهوی
از آنجا که صدور سفته و امضای آن به عنوان ظهرنویسی یا ضمانت عملی حقوقی است؛ بنابراین لازم است شرایط عمومی قراردادها و شرایط ماهوی لازم برای تحقق و انشای عمل حقوقی، مانند اهلیت، رضایت و مشروعیت جهت تعهد که موضوع مادهٔ ۱۹۰ قانون مدنی است در اینجا نیز وجود داشته باشد؛ همچنان که از جهت شرایط شکلی نیز سفته مانند برات باید به صورتی تنظیم شود که قانون تجارت مقرر کرده است و الّا از مزایا و مقررات مربوط به آن در قانون تجارت نمی‌توان استفاده کرد.
شرایط قانونی
الف) امضا یا مهر صادرکننده: در صورتی که سندی مهر یا امضا نداشته باشد که بیانگر اراده انشانی صادر کننده است، سند عادی نیز محسوب نخواهد شد؛
ب) تاریخ صدور: با توجه به مقررات مربوط به برات در مواد ۲۲۳ و ۲۲۶ قانون تجارت، قید روز، ماه و سال تاریخ صدور سفته ضروری است و الّا سفته اعتبار نخواهد داشت.
ج) مبلغ سفته: بند ۱ ماده ۳۰۸ قانون تجارت تعیین مبلغ سفته را با تمام حروف ضروری دانسته است.
د) نام گیرنده وجه: ذکر نام گیرنده وجه سفته در صورتی ضروری است که سفته در وجه شخص معین یا به حواله کرد باشد و اگر سفته در وجه حامل صادر شود، باید عبارت «حامل» در سفته قید گردد. در مورد اینکه آیا صادر کننده می‌تواند سفته یا برات را به نفع خود صادر کند، در بین حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد. اگر چه ماده ۲۲۴ قانون تجارت این امر را در مورد برات مجاز اعلام کرده است.
ه) تاریخ پرداخت: مطابق بند ۳ ماده ۳۰۸ قانون تجارت، ذکر تاریخ پرداخت در سفته ضروری است که با توجه به مقرّرات ذکر شده در مورد تاریخ پرداخت در برات، این تاریخ می‌تواند به رؤیت یا به وعده از رؤیت یا به وعده از تاریخ سفته و یا روز معین باشد.
موارد فوق الذکر از ارکان تشکیل دهدنده نیز می باشند.
هدف از صدور سفته
برخی از مهم‌ترین کاربردهای سفته اشاره شده است:
پرداخت کالا در معاملات: سفته می‌تواند به عنوان وسیله‌ای برای پرداخت مبالغ مرتبط با کالاها و خدمات در معاملات باشد. این نوع سفته معمولاً شامل اطلاعاتی مانند نام کالا یا خدمات، مبلغ، و تاریخ پرداخت می‌شود.
تضمین اجرای تعهدات: سفته می‌تواند به عنوان تضمینی برای اجرای تعهدات و تعهدات قراردادی مورد استفاده قرار گیرد. این نوع سفته معمولاً به صورت مکتوب با جزئیات دقیقی از شرایط و تعهدات مرتبط صادر می‌شود.
تضمین پرداخت اقساط وام: در مواردی که افراد یا نهادها به اقساط وام نیاز دارند، سفته می‌تواند به عنوان تضمینی برای پرداخت این اقساط مورد استفاده قرار گیرد. این سفته ممکن است شرایط مشخصی درباره مبلغ و تاریخ‌های پرداخت اقساط داشته باشد.
استخدام و حسن انجام کار: در برخی موارد، سفته ممکن است برای تضمین حسن انجام کار یا به عنوان ابزاری در قراردادهای استخدام به کار رود. این سفته ممکن است شرایطی در مورد انجام وظایف، مدت زمان، و مبالغ مربوط به حسن انجام کار را شامل شود.که البته این روش به هیچ وجه از نظر قانونی صحت ندارد.
روش های وصول سفته
اجرا گذاشتن سفته به دو صورت می‌تواند باشد:
۱.طرح دعوای تجاری: این طرح دعوا با تقدیم واخواست آغاز می‌شود و در صورت مطالبه سفته، سررسید آن باید معلوم گردد. این اقدام به منظور بهره‌مندی از مزایای اسناد تجاری و حق تقدیم واخواست صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، درخواست تامین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی از جمله مزایای اسناد تجاری محسوب می‌شود.
۲.طرح دعوای مدنی از طریق تقدیم دادخواست: سفته یک سند پرداختی است، می‌توان به صورت یک سند عادی نسبت به پرداخت آن طرح دعوا کرد. با این رویه، اما نمی‌توان از مزایای اسناد تجاری که در بالا به آن اشاره شد، بهره‌مند شد. دادخواست برای سفته‌های کمتر از بیست میلیون تومان باید در شورای حل اختلاف مطرح شود، اما اگر مبلغ سفته بیشتر از بیست میلیون تومان باشد، طرح آن در دادگاه الزامی می‌باشد.
این تفاوت‌ها ناشی از ماهیت تجاری یا غیرتجاری بودن دعوا و مقدار مالی معین شده در سفته است.
از سوی دیگر بر خلاف چک،امکان طرح شکایت کیفری یا اجرای ثبت در موارد مرتبط با سفته وجود ندارد.
ظهر نویسی و ضمانت سفته
یرای مطالبه وجه سفته، می‌توان علیه افراد مختلفی اقامه دعوی کرد. در اینجا، علاوه بر متعهد اصلی مسئولان پرداخت مبلغ سفته که می‌توانند مورد اقامه دعوی قرار گیرند، ذکر شده‌اند:
۱.ظهرنویس: افرادی که پشت سفته را امضا کرده‌اند یا سفته به آنها منتقل شده است. این افراد ممکن است در دوره انتقال سفته، مسئولیت پرداخت مبلغ را به عهده بگیرند.اگر یک سفته از طریق ظهرنویسی به افراد مختلفی منتقل شود، هر کدام از افراد مسئولیت پرداخت مبلغ سفته را دارند.
در صورتی که سفته با ظهرنویسی‌های متعدد به اشخاص گوناگون منتقل شود، صادرکننده (نخستین ظهرنویس) و تمامی ظهرنویس‌ها در مقابل دارنده آن مسئولیت تضامنی دارند. به این معنا که دارنده سفته در صورت عدم وصول مبلغ می‌تواند به هر کدام از افرادی که ظهرنویس بر روی سفته آمده است (همگی یا به صورت مجتمع) مراجعه کرده و از آنها مطالبه نماید. بنابراین، علاوه بر صادرکننده، کلیه ظهرنویس‌ها مسئول پرداخت وجه سفته می‌باشند.( در صورت رغعایت مفاد قانونی)
۲.ضامن: افراد یا نهادهایی که پشت سفته را به عنوان ضامن امضا کرده‌اند. ضامنان در صورت عدم پرداخت متعهد یا ظهرنویسان مسئول ممکن است به عنوان مسئولان پرداخت مبلغ سفته شناخته شوند.
توجه داشته باشید که مسئولان پرداخت ممکن است بر اساس شرایط و جزئیات موجود در سفته مشخص شوند و بر اساس تعهداتی که در سفته درج شده باشد، مسئولیت پرداخت مبلغ را به عهده بگیرند.